i

e

6.* Conpositis in Aquitania rebus eoque bello finito, regni quoque socio iam rebus humanis exempto, rogatu et precibus Adriani Romanae urbis episcopi exoratus bellum contra Langobardos suscepit. Quod prius 773. 5 quidem et a patre eius, Stephano papa supplicante, cum magna difficultate susceptum est; quia quidam e primoribus Francorum, cum quibus consultare solebats, adeo voluntati eius renisi sunt, ut se regem deserturos domumque redituros libera voce proclamarent. Susceptum 10 tamen est tunc contra Haistulfum regem et celerrime conpletum. Sedk licet sibi et patri belli suscipiendi similis ac potius eadem causa subesse videretur, haud simili tamen et labore certatum et fine constat esse conpletum. Pippinus siquidemTM Haistulfum1 regem pau15 corum dierum obsidione apud Ticenum conpulit et ob- 756. sides dare et erepta Romanis oppida atque castella restituere atque, ut reddita non repeterentur, sacramento fidem facere1; Karolus vero post inchoatum a se bellum 773.. non prius destitit, quam et Desiderium regem, quem 20 longa obsidione fatigaverat, in deditionem susciperet, filium eius Adalgisum, in quem spes omnium inclinatae 774. videbantur.2, non solum regno, sed etiam Italia excedere conpelleret, omnia Romanis erepta restitueret, Hruodgausum Foroiuliani ducatus praefectum, res novas mo25 lientem, opprimeret totamque Italiam suae ditioni sub-776. iugaret subactaeque filium suum Pippinum regem im- 781.--poneret. Italiam intranti quam difficilis Alpium trans- 773. itus fuerit, quantoque Francorum labore invia montium. iuga et eminentes in caelum scopuli atque asperae 30 cautes superatae sint, hoc loco describerem, nisi vitae

S

*) Wal. c. 7: Qualiter bellum contra Longobardos susceptum
est et peractum.

a) sotio A1. 3. P.

b) Hadriani B 3. C1.

c) Longabardos 41. d) om. B 2, e) Stefano C1; sub St. 41. 3. 3a. f) om. B1. g) consueverat A2. h) est 35 tamen A1. P. i) Haustolfum C 2. k) Sed conpletum om. A 2. 2a. 1) ac B1. m) quidem A1. 2a, corr. siquidem 41. n) Aistulfum B1. o) Ticenum corr. Ticinum 41; Ticinum C2. p) Karlus B 2. 3a. C1. q) filiumque A 2, 3a. r) inclinata videbatur A3. s) omnia restitueret om. A 2. t) Hruadgausum B 2.

1) (Bis Pippinum a. 754. et a. 756. contra Aistulfum expeditionem in 40 Italiam fecisse Einhardus ignorasse videtur). 2) (Ann. q. d. Einhardi a. 774, SS. R. G. p. 39: Adalgis filius eius, in quo Langobardi multum spei habere videbantur etc.). 3) (Ibid. a. 776, p. 43:

5 +9099

nuntiatur Hruodgaudum Langobardum, quem ipse Foroiuliensibus ducem dederat, in Italia res novas moliri).

X

illius modum potius quam bellorum quae gessit eventus memoriaea mandare praesenti opere animo esset pro774. positum. Finis tamen huius belli fuit subacta Italia

et rex Desiderius perpetuo exilio deportatus et filius eius Adalgisus Italia pulsus et res a Langobardorumb 5 regibus ereptae Adriano Romanae ecclesiae rectori restitutae.

7.* Post cuius finem Saxonicum, quod quasi intermissum videbatur 1, repetitum est. Quo nullum neque prolixius neque atrocius Francorumque populo laboriosius 10 susceptum est; quia Saxones, sicut omnes fere Germaniam incolentes nationes, et natura feroces et cultui daemonum dediti nostraeque religioni contrarii, neque divina neque humana iura vel polluere vel transgredi inhonestum arbitrabantur. Suberant et causae, quae cotidie pacem 15 conturbare poterant, terminie videlicet nostri et illorum poene ubique in plano contigui, praeter pauca loca, in quibus vel silvae maiores vel montium iuga interiecta utrorumque agros certo limite disterminant, in quibus caedes et rapinae etf incendia vicissim fieri non cessa- 20 bant. Quibus adeo Franci sunt irritati, ut non iam vicissitudinem reddere, sed apertum contra eos bellum suscipere dignum iudicarent. Susceptum est igiturs adversus eos bellum, quod magna utrimque animositate, tamen maiore Saxonum quam Francorum damno, per 25 continuos triginta tresi annos 2 gerebatur. Poterat siquidem citius finiri, si Saxonum hoc perfidia pateretur. Difficile dictuk est, quoties superati ac supplices regi se dediderunt1, imperata facturos polliciti sunt, obsides qui imperabantur absque dilatione dederunt, legatos qui 30 mittebantur susceperunt, aliquoties ita domiti et emolliti, ut etiam cultum daemonum dimittere et Christianae religioni se subdere velle promitterent. Sed sicut adm haec facienda aliquoties proni, sic ad eadem pervertenda semper fuere praecipites, non sit" ut satis aestimare, ad 35 *) Wal. c. 8: Bellio Saxonici difficultas, diuturnitas et consummacio.

om. A 3.

b) Longab. B 1.

om. A 2 (ablate post add. A 2a); rapte C 2.

d) Hadriano B1 (hoc loco). 3. C1. e) om. C 2. f) vel A1. P. g) ergo 4 3a

h) contra A2, B2. Meg.

i) XXIII C 2.

k) dictum B1. 2, corr. dictu A1. 2. 3. 40 1) dederunt A2. B2. C2; dediderunt etiam Meg. m) aliq. ad haec fac. 41. n) non sit ut corr. ut non sit A2, et ita A 2a. J.; ne (corr. nec) sit C 2. o) Sax, belli Hann.

1) [Iam a. 772. susceptum] (Suet. Aug. 16: Siculum bellum . . . diu traxit intermissum saepius). 2) A. 772-804.

e

utrum horum faciliores verius dici possint; quippe cum post inchoatum cum eis bellum vix ullusa annus exactus sit, quo non ab eis huiuscemodi facta sit permutatio. Sed magnanimitas regis ac perpetua tam in adversis 5 quam in prosperis mentis constantia nulla eorum mutabilitate vel vinci poterat vel ab his quae agere coeperat defatigari. Nam numquam eos huiuscemodi aliquid perpetrantes impune ferre passus est, quin aut ipse per se c.1 ductod aut per comites suos misso exercitu per10 fidiam ulcisceretur et dignam ab eis poenam exigeret, usque dum, omnibus qui resistere solebant profligatis et in suam potestatem redactis, decem milia hominum ex his qui utrasque ripas Albis fluminis incolebant cum uxoribus et parvulish sublatos transtulit et huc atque 15 illuc per Galliam eti Germaniam multimoda divisione distribuit. Eaque conditione a rege proposita et ab illis suscepta tractum per tot annos bellum constat esse finitum, ut, abiecto daemonum cultu et relictis patriis caerimoniisk, Christianae fidei atque religionis sacra20 menta susciperent et Francis adunati unus cum eis populus efficerentur.

8. Hoc bello', licet per multum temporis spatiumm traheretur, ipse non amplius cum hoste quam bis acie conflixit, semel iuxta montem qui Osneggin.3 dicitur in 25 loco Theotmelli° nominato 1, et iterum apud Hasa P. fluvium, et hoc uno mense, paucis quoque interpositis 783. diebus. His duobus proeliis hostes adeo profligati ac devicti sunt, ut ulterius regem neque provocare neque venienti resistere nisi aliqua loci munitione defensi 30 auderent. Plures tamen eo bello tam ex nobilitate Francorum quam Saxonum et functi summis honoribus viris consumpti sunt. Tandemque anno tricesimo tertio 804. finitum est, cum interim tot ac tanta in diversis terra

r

c) om.

a) ille 42. 2a. 3 (in marg. post corr. ullus). 3a. b) quae coeperant 41. 35 C 2. d) ductorem A1. 3. P.; ductas corr. ducta A 2. e) eorum add. C1. 2; deest etiam Meg. f) exig. poenam A1. P. g) Albię 42. 2a. h) filiis A 2. i) om. A 1.

k) caeremoniis C 1. J.; ceremoniis A 3. m) spatio A1. P. n) Osnengi A 1. 2. P. melli C 2. p) Hasam C1. J.; Asam C2.

40 s) cons. sunt viri A1.

I) bellum A 3. 3a. C 2 et alii multi. o) Teotmalli A 3a; Theotmille B 2; Theodq) paucisque 41. P. r) Saxorum C 2.

1) Suet. Aug. c. 20: Externa bella duo omnino per se gessit Reliqua per legatos administravit. 2) [Non pacem certis conditionibus firmatam esse satis constat]. 3) Osning. 4) Detmold. 5) Prope Osnabrugam, in loco qui medio aevo 'Schlachtvörderberg', iam 'die Clus' 45 audit. [Sed haec dubiae fidei sunt; v. Abel-Simson I, p. 456, n. 2].