μᾶς τὰς ἀφήκασι τόσον μακρὰς, ὥστε καὶ αὐτοὶ οἱ δεισιδαίμονες τὰς φεύγουν, ἢ τὰς ἀκούουν, ὡς ἀληθεῖς ἐπῳδὰς καὶ φυλακτής ρια, χωρὶς νὰ προσέχωσιν ὁλότελα τὸν νοῦν εἰς αὐτάς. Αἱ ἐκκλησίαι γεμίζονται ἀπὸ ἀκροατὰς πολλοὺς, ἀλλ ̓ ὀλίγοι ἐξ αὐτῶν ἐξεύρουν, ὅτι ἡ ἀληθινὴ ἀκρόασις εἶναι ἡ ἐργασία τῆς προςασσομένης ἀπὸ τὸν νόμον δικαιοσύνης (1).

Ἀλλὰ τί θέλεις; τί ζητεῖς; ἤθελε τὶς μὲ ἐρωτήσειν νὰ καταργήσωμεν τὰς ὑπὲρ τὰ χίλια ἔτη συνήθεις εἰς τὴν ἐκκλη σίαν μακρὰς Ακολουθίας; Ας μὲ συγχωρήσῃ ὁ ἐρωτῶν, πρὶν ἀποκριθῶ (2), νὰ τὸν ἀντερωτήσω κ ̓ ἐγώ, ἂν συχνάζῃ αὐτὸς τὰς Ακολουθίας πάντοτε μὲ εὐαρέςησιν· ἂν παρουσιάζῃ ἀληθῶς καὶ τὴν ψυχὴν, ὡς κρατεῖ τὸ σῶμά του παρὸν εἰς τὸ ςασίδιον ἂν δὲν ἐπρόκρινε πολλάκις νὰ ἐκκλησιάζεται εἰς ἐκείνους τοὺς ναούς, ὅπου ὁ λειτουργῶν ἱερεὺς λειτουργεῖ γρηγορώτερα, καὶ ὁ ἀναγνώστης τῶν μακρῶν τοῦ ψαλτηρίου καθισμάτων τὰ ἀναγινώσκει μὲ τόσην ταχύτητα, ὥστε νὰ μὴν ἐμπορῇ μηδέ ὁ προσεκτικώτατος ἀκροατὲς νὰ διακρίνῃ φράσιν ἀπὸ φράσιν, λέξιν ἀπὸ λέξιν (3)· ἂν δὲν προσμένῃ τὴν ἀπόλυσιν τῆς Ακου

(1) « Οὐ γὰρ οἱ ἀκροαταὶ τοῦ νόμου δίκαιοι παρὰ τῷ Θεῷ, ἀλλ ̓ » οἱ ποιηταὶ τοῦ νόμου δικαιωθήσονται ». Πρὸς Ῥωμ. β', 13. ἶδε καὶ Ἰακώβ. ά, 22-25. (2) ὧδε κατωτέρ. σελ. 54. (3)

Καὶ τοῦτο, διὰ νὰ δώσῃ καιρὸν καὶ τόπον εἰς τὴν ψαλμῳδίαν τῶν κανόνων. Ενθυμοῦμαι πολλάκις τὸν μακαρίτην ***, ἐφημέριον τῆς ἐνορίας μου. Εἶχε χάρισμα ἐξαίρετον νὰ ἀναγινώσκῃ μὲ τόσην ταχύτητα, ὥστε δὲν ἀκούετο ἀπὸ τὸ στόμα του φωνὴ ἀνθρώπου,

λουθίας με σφοδροτέραν ἐπιθυμίαν ὅσης ἔχει ὁ φυλακισμένος νὰ ἴδῃ τῆς φυλακῆς τὴν θύραν ἀνοιγμένην. Τὸν ἐρωτῶ ἀκόμη, ἂν οἱ ὑπὲρ τὰ ἑπτακόσια ἔτη ζήσαντες χωρίς Μηναῖα, Πεντηκοστά ρια, Ανθολόγια, Παρακλητικάς, Τριώδια, θησαυροὺς κανόνων, οἴκων, κοντακίων καὶ τόσων ἄλλων ποικίλων καὶ παντοδαπῶν ὕμνων χρισιανοί, ἦσαν ὀλιγώτερον χριςιανοί παρ ̓ ἡμᾶς· καὶ τελευταῖον ἂν οἱ ἀπόςολοι ἐνθυμούμενοι τοῦ διδασκάλου των τὸ « Δοκοῦσι γὰρ ὅτι ἐν τῇ πολυλογίᾳ αὐτῶν εἰσακουσθήσον. · » ται » (1), εἶχαν ἄδικον νὰ λέγωσι καὶ αὐτοὶ « Εν ἐκκλησίᾳ » θέλω πέντε λόγους διὰ τοῦ νοός μου λαλῆσαι, ἵνα καὶ ἄλ » λους ΚΑΤΗΧΗΣΩ, ή μυρίους λόγους ἐν γλώσσῃ » (2).

Τῶν μυρίων τούτων λόγων τὸ βάρος, τὸ ὁποῖον ἀποβάλλει ὁ Απόςολος, κ' ἐφοβεῖτο ἔπειτα ὁ Αὐγουσῖνος, ἔπνιξε τὸν μό ναν σκοπὸν τῆς Ἀκολουθίας καὶ κοινῆς συνάξεως, την ΚΑΤΗΧΗΣΙΝ, ἤγουν τὴν ἐξήγησιν τῆς εὐαγγελικῆς ἠθικῆς. Καὶ μαρτύριον τούτου εἶναι ἡ τότε συνοδεύουσα διατροφή τῶν ἠθῶν τὸν πληθυσμὸν τῶν μακρῶν Ἀκολουθιῶν καὶ προσευχῶν. Όταν δύο πράγματα βαδίζωσιν ἓν ἐξοπίσω τοῦ ἄλλου, συμπεραίνεται ὅτι ἐγεννήθησαν ἓν ἀπὸ τὸ ἄλλο, ἢ πηγάζουν καὶ τὰ δύο ἀπὸ κοινὴν ἄλλην πηγήν.

Η κοινὴ πηγὴ αὕτη, μὴν ἀμφιβάλλωμεν, ἀνέβλυσεν ἀπὸ

ἀλλὰ τρισμὸς συνεχής ὡς πριονίου, ἢ ἄλλου τινὸς ἀψύχου οργάνου. Εκέρδαινεν ὅμως τοῦτο, ὅτι ἐρήμονεν ὅλας τὰς ἄλλας ἐκκλησίας, γεμίζων ἀπὸ ἀκροατάς τὴν ἰδικήν του.

(1) Ματθ. 5', 7.

(2) Α', Πρὸς Κορινθ. ιδ', 19.

τὴν δουλείαν, τῆς ὁποίας τὰ πικρὰ νάματα κατέκλυσαν τὴν παιδείαν, κ' ἐφαρμάκευσαν τοὺς ἀνθρώπους, διαιρέσαντες αὐτ τοὺς εἰς δύο τάγματα, τοὺς δεσπότας καὶ τοὺς δούλους.

Οἱ δεσπόται, μεταχειριζόμενοι τὸν χρισιανισμὸν, ὡς ὄργανον τῆς τυραννίας, ἐκατάφευγαν ὡς εἰς ἐπῳδὰς τὰς προσευχάς· οἱ δοῦλοι, ἀναγκασμένοι νὰ συναδικῶσι μὲ τοὺς δεσπότας (1), ἐμακροπροσεύχοντο καὶ οὗτοι, νομίζοντες ἱκανὴν τὴν προσευχὴν, ὡς ἐπῳδὴν, νὰ θεραπεύσῃ τῶν ἀδικημάτων τὴν συνείδησιν. Η ἀληθὴς αὐτῆς θεραπεία ἦτο, νὰ ἱκανοποιήσωσι τοὺς ἀδικηθέντας, καὶ νὰ ἀπέχωσι τουλοιποῦ ἀπὸ τὴν ἀδικίαν· ἀλλὰ τοιαύτην θεραπείαν πῶς ἐδύνατο νὰ τὴν δεχθῇ ὁ ἄδικος, ὁπότε οὐδ ̓ αὐτὸς ὁ πνευματικός του ἰατρὸς ἦτον ἱκανὸς νὰ τὴν συμβουλεύσῃ;

Επενόησαν λοιπὸν εὐκολωτέραν ἄλλην ἰατρείαν, τὰς μακρὰς προσευχὰς, μὲ καταφρόνησιν ἀναγκαιοτέρων ἄλλων καθηκόντων τοῦ βίου, ἀλλ ̓ ὄχι πλέον τόσον βαρείας οὐδ ̓ αὐτὰς, ἐπειδὴ καὶ ὁ ἀπαγγέλλων τὰς ἀπάγγελλεν ας χαλκὸς ἠχῶν» (2), καὶ ὁ ἀκροατὴς ἐσυγχωρεῖτο νὰ τὰς ἀκούῃ ὡς ἠχήματα χαλκοῦ, ὡς ἐπῳδὰς μαγικὰς, χωρὶς νὰ προσέχῃ οὐδόλως εἰς αὐτάς· μακρὰς νησείας, ἀλλὰ καὶ αὐτὰς ὑποφερτὰς κατὰ πολλούς τρόπους, ἐπειδὴ ἐπεριωρίζοντο αἱ πλειότεραι εἰς διάκρισιν (3), καὶ ὄχι εἰς ἀποχὴν

(1) « Βασιλέως ὑπακούοντος λόγον ἄδικον, πάντες οἱ ὑπ ̓ αὐτὸν » παράνομοι » Παροιμ. Σαλομ. κθ', 12.— (2) Α', Προς Κορινθ. εγ', 1. (3) Καὶ ποίαν σοφιστικὴν διάκρισιν ! Αὐγά, βούτυρον καὶ τυρίον, ἀλλ ̓ ὄχι τὰ ζῶα, ὅθεν γεννῶνται τ ̓ αὐγά, ὁ βούτυρος καὶ ὁ τυρός ! ἐλαίας, ἀλλ ̓ ὄχι ἔλαιον ! αὐγοτάραχα, χαβιάριον, καὶ παντὸς γένους ὀστρακόδερμα, ἀλλ ̓ ὄχι τὰ ἰδίως ὀνομαζόμενα ὀψάρια!

βρωμάτων· πολλὰς ἐλεημοσύνας, ἐπιβαλλομένας ὅμως το πλέον εἰς τοὺς πλουσίους, καὶ τοιαύτας τὴν φύσιν, ἀπὸ τὰς ὁποίας οὔτε οἱ ἀληθῶς ἄξιοι ἐλεημοσύνης ἐλεοῦντο, οὔτε οἱ ἀδικημένοι ἐπλη ρόνοντο τίποτε, ἐπειδὴ κατεδαπανῶντο ὅλαι εἰς πληρωμὴν καὶ πολυπλασιασμὸν τῶν πνευματικῶν ἰατρῶν. Διὰ τοὺς ἰατρούς τού τους ἐκτίσθησαν, καὶ πλουσίως ἐπροικίσθησαν, πολλὰ μοναστήρια, ἀνεγέρθησαν ὑπὲρ τὴν χρείαν πολλοί ναοί· καὶ διὰ τὰς ἀκρίτους ταύτας δαπάνας ἐπληθύνθησαν καὶ οἱ ἰατροὶ μὲ μεγάλην βλάβην τῶν ἀῤῥώστων·

Πολλῶν ἰατρῶν εἴσοδος μ' ἀπώλεσε.

̓Εκ τούτου καὶ ἡ ἀργία τῶν ἀκρίτως ἐλεουμένων, καὶ ὁ θεατρικὸς κομπασμὸς τῶν ἐλεούντων, ὡς ἔκαμναν οἱ Φαρισαῖοι « Πρὸς τὸ » θεαθῆναι, ὅπως δοξασθῶσιν ὑπὸ τῶν ἀνθρώπων » (1).

>>

>>

Αλλὰ μὴ πλανώμεθα· « Θεὸς οὐ μυκτηρίζεται· ὃ γὰρ ἐὰν σπείρῃ ἄνθρωπος, τοῦτο καὶ θερίσει » (2). ὁποῖα τις σπέρ ματα χώσῃ εἰς τὴν γῆν, τοιούτους μέλλει καὶ καρποὺς νὰ περίσῃ. Απὸ τὰς μακρὰς τῶν Γραικορωμαίων προσευχὰς καὶ νηςείας,τὰς πολλάς των ἐκκλησίας, καὶ τὰ πολλά των μοναςήρια,συνωδευμένα μὲ τὴν καταδυναςείαν τῶν ΘΕΙΩΝ (ὡς τοὺς ἐπωνόμαζαν) αὐτοῦ κρατόρων, μὲ τὰς ἀδικίας τῶν εὐγενεςάτων καὶ ἐκλαμπροτάτων αὐλικῶν, μὲ τὴν παντελῆ τῆς παιδείας καταφρόνησιν, καὶ μὲ τὴν διαφθορὰν ὅλου τοῦ λαοῦ, ἀνεφύτρωσαν οἱ Τοῦρκοι, τοῦτο μόνον διαφέροντες ἀπὸ τοὺς Γραικορωμαίους θείους

(1) Ματθ. ς', 1-4. — (2) Προς Γαλάτ. ς', 7.

δεσπότας, ὅτι ἦσαν ἀλλόφυλοι καὶ ἀλλόγλωσσοι, διὰ νὰ πληρωθῇ καὶ κατὰ τοῦτο ἡ προφητική κατάρα « Επάξει ἐπὶ σὲ

κύριος ἔθνος μακρόθεν ἀπ ̓ ἐσχάτων τῆς γῆς, ὡσεὶ ὅρμημα ἀετοῦ, ἔθνος, οὗ οὐκ ἀκούσῃ τῆς φωνῆς αὐτοῦ, ἔθνος » ἀναιδὲς προσώπῳ, ὅςις οὐ θαυμάσει πρόσωπον πρεσβύτου, » καὶ νέον οὐκ ἐλεήσει κ. τ. λ. » (1).

Ενόσῳ τὸ ἀναιδὲς καὶ ἀνελεῆμον ἔθνος τοῦτο μᾶς ἐτυράννει, ἡμεῖς οἱ πρεσβύτεροι τὴν ἡλικίαν αὐξάναμεν τὴν ἐκ τῆς κακῆς παιδικῆς ἀγωγῆς ψυχικὴν ἀῤῥωσίαν μὲ τὴν ἀπὸ τὸ γῆρας φυσικὴν ἀσθένειαν τοῦ νοῦ· καὶ πολλοὺς ἐξ ἡμῶν παρὰ τὴν περιτομὴν ἄλλο τι σχεδὸν δὲν ἐχώριζεν ἀπὸ τοὺς Τούρκους. Καταδυναςεύοντες τοὺς ἀδυνατωτέρους ἡμῶν, ὡς ἐκεῖνοι, ἄδικοι καὶ πλεονέκται, ὡς ἐκεῖνοι, ἅρπαγες τῶν ἀλλοτρίων, ὡς ἐκεῖνοι, παρόμοια καὶ ὡς ἐκεῖνοι, ἐτολμούσαμεν νὰ ὑψόνωμεν εἰς τὸν Θεὸν ὄχι Χεῖρας ὁσίους » (2), ἀλλὰ χεῖρας μολυσμένας καὶ ψυχὴν καυτηριασμένην· καὶ ἀπὸ τὰς μακρὰς ἡμῶν ἀκολουθίας καὶ προσευχὰς ἠλπίζαμεν τὸν καθαρισμὸν καὶ τὴν ἀπόπλυσιν τῶν τόσων μολυσμῶν.

ὅταν οἱ πρεσβύτεροι ἦναι τοιοῦτοι, ὅσις ἀμφιβάλλει ὁποῖοι πρέπει νὰ ἦναι οἱ νεώτεροι, ἀς τὸ μάθῃ ἀπὸ τὸν Πλάτωνα (3), « ὅπου ἀναισχυντοῦσι γέροντες, ἀνάγκη καὶ νέους ἐνταῦθα

» εἶναι ἀναιδεστάτους ».

Καὶ ἂν οὐδὲ τοῦτο ἀρκῇ νὰ τὸν πείσῃ, ἀς παρατηρήσῃ ὅσα

(1) Δευτερονομ. κή, 49. (3) Περί Νομ. V, σελ. 729.

(2) Α', Προς Τιμόθ. β', 8.