ἐσυνέβησαν ἀπ' ἀρχῆς τῆς ἀπὸ τὸν τύραννον ἀποςασίας ἡμῶν ἕως τῆς παρούσης ὥρας. Ελευθερώσαμεν τὴν Ἑλληνικὴν γῆν ἀπὸ Τούρκους· ἀλλὰ πόσοι καὶ ποῖοι ἐξ ἡμῶν ἐλευθέρωσαν καὶ τὰς ψυχάς των ἀπὸ τὰ μικρὰ τῶν Τούρκων φρονήματα; Η τυραν νική φιλοπρωτεία μᾶς κατέχει σχεδὸν ὅλους· ἡ πλεονεξία, ἐμόλυνε πολλῶν καὶ τὰς χεῖρας καὶ τὴν ψυχὴν, καὶ ἡ φιληδονία προσμένει τῶν ὅπλων τὴν ἀργίαν, νὰ δείξῃ καὶ αὐτὴ τὴν ἐξουσίαν της, ἂν δὲν τὴν ἔδειξεν ἀκόμη. Ελευθερίαν ἐνομίσαμεν, ὄχι τὴν ἰσόνομον κατάςασιν τῶν πολιτῶν, ὅπου κἀνεῖς μήτε νὰ ἀδικῇ, μήτε νὰ ἀδικῆται, ἀλλὰ τὴν ἐξουσίαν νὰ πράσο σωμεν ὅ,τι θέλομεν, ὡς οἱ ποτὲ ὀνειδισθέντες διὰ τὴν κατάχρησιν τῆς ἐλευθερίας ἀνόητοι Κερκυραῖοι (1). Κομπάζομεν, ὡς ἐκεῖνοι, εἰς ἐλευθερίαν, τὴν ὁποίαν ἐμολύναμεν μὲ τὰ βρωμερὰ τῶν τυράννων καὶ τῶν τυραννουμένων ἤθη. Τῆς σωματικῆς ἐλευθερίας ἡ ἀπόκτησις δὲν εἶναι μέγα κατόρθωμα· καὶ αὐτὰ τὰ ἄλογα ζῶα ἐλευθερόνονται πολλάκις μὲ τὰ φυσικά των ὅπλα ἀπὸ τὸν κυνηγὸν, ἡ βασανιζὴν ἄνθρωπον. Αλλ' ὁ ἄνθρωπος τότε μόνον ἀληθῶς δύναται νά ... αυχηθῇ εἰς τὴν ἐλευ θερίαν του, ὅταν καταςαθῇ καὶ καλὸς νὰ τὴν φυλάξη· καὶ ἡ φυλακή της χωρὶς ἀρετὴν εἶναι ἀδύνατος.

Ἀπὸ τὰ πολιτισμένα τῆς Εὐρώπης ἔθνη, ὅσα σήμερον νομίζονται ἐλεύθερα, τὴν ἀπέκτησαν καὶ τὴν φυλάσσουν μὲ τὴν ἐξάπλωσιν τῆς παιδείας, καὶ τὴν ἄδειαν νὰ φανερόνῃ ὅςις θέλει

(1) ὧδε Στράβ. Γεωγραφ. VII, σελ. 329.

διὰ τοῦ τύπου τὰς γινομένας ἀδικίας, νὰ μαςίζῃ διὰ τῶν ἐφημερίδων τοὺς παρανόμους, καὶ νὰ συμβουλεύῃ τοὺς συμ πολίτας του τὰ ἀληθῶς συμφέροντα εἰς καθένα μερικῶς, καὶ εἰς ὅλην ἐνταυτῷ τὴν πολιτείαν.

Ποῖον ἐκ τούτων τῶν μέσων ἐμεταχειρίσθημεν ; Δέκα ἔτη ὁλόκληρα ἐπέρασαν ἀπὸ τῆς ἐπαναςάσεως, καὶ σχολεῖον ἐπισημῶν ἐξαρτισμένον, ὡς πρέπει, δὲν ἐκαταστήσαμεν ἀκόμη, μ ̓ ὅλον ὅτι δέν μας λείπουν διδάσκαλοι. Η διὰ τῆς τυπογραφίας ὠφέλεια καταρχὰς ἐφάνη ὀλίγη, διότι καὶ ὀλίγοι ἦσαν οἱ ἔχοντες τὴν ἐπισήμην νὰ μεταχειρίζωνται τὸ ἱερὸν αὐτῆς ὅπλον· ἀλλὰ τώρα, ὅτε ἤρχισαν νὰ παιδεύωνται οἱ ἐφημεριδογράφοι μας τὴν ἐπισήμην διὰ τί δεσμεύεται καὶ ἡ γλῶσσα καὶ ὁ κάλαμος αὐτῶν ἀπὸ αὐθαιρέτους καὶ δεσποτικούς νόμους ; νόμους τόσον ὀλεθρίους, ὅσον τούτους τρέμοντες πολλοὶ ἀπὸ τοὺς διατρί βοντας εἰς τὴν Εὐρώπην φωτισμένους νέους μας δὲν τολμοῦν νὰ ἐπιςρέψωσιν εἰς τὴν Ελλάδα, καὶ νὰ διασπείρωσιν εἰς αὐτὴν τὰ φῶτά των. Έως πότε μέλλομεν νὰ ὑποφέρωμεν τὰ τόσα κακά ; Εἶναι τάχα ἀνίατα, καὶ κατὰ τὴν προφητικὴν κατάραν, « Οὐκ ἔςι μάλαγμα ἐπιθεῖναι, οὔτε ἔλαιον, οὔτε καταδέσμους » (1), εἰς τὰς ὀδυνηράς μας πληγάς;

Μὴ γένοιτο! Καὶ τὸ μάλαγμα καὶ τὸ ἔλαιον καὶ οἱ κατά δεσμοι σώζονται εἰς αὐτὸ τὸ εὐαγγέλιον καὶ εἰς τῶν ἀποστό λων τοὺς λόγους· ἀποςροφὴ πάσης ἀδικίας (2), πεῖνα καὶ

(ι) Ησαίου, ά, 6. — (2) « Αποστήτω ἀπὸ ἀδικίας πᾶς ὁ ὀνομάζων τὸ ὄνομα Χριστοῦ » Β', Πρὸς Τιμόθ. β', 19.

δίψα τῆς δικαιοσύνης (1), ἰσότης καὶ φιλότης. Αλλὰ χρειά ζονται καὶ ἰατροὶ ὡς οἱ ἀπόςολοι, ὑγιαίνοντες αὐτοί, διὰ νὰ θεραπεύσωσι τὴν κοινὴν ἀῤῥωσίαν. Καὶ τοιοῦτοι ἰατροὶ προσμέ νονται ἀπὸ τὸ ἱερατεῖον. ὁ ἱερὸς ἡμῶν Κλῆρος δύναται πολὺ νὰ συνεργήσῃ εἰς τὴν θεραπείαν τῆς Ἑλλάδος, ὅσοι μάλιςα ἐξ αὐτῶν μετέχουν ὁπωσοῦν ἀπὸ σοφίαν προγονικὴν, καὶ γνωρί ζουν ἀκριβῶς τὴν χρισιανικὴν παιδείαν, ἥτις δὲν εἶν ̓ ἄλλη παρὰ « Η ἐν δικαιοσύνῃ παιδεία » (2). Οἱ τοιοῦτοι ἐμποροῦν νὰ κατορθώσωσι τὴν θεραπείαν τόσον εὐκολώτερα, ὅσον κρατοῦν αὐτοὶ καὶ τὰ ὄργανα τῆς θεραπείας εἰς τὰς χεῖράς των, την ἐπ' ἐκκλησίας κήρυξιν κ' ἐξήγησιν τοῦ εὐαγγελίου.

Οἱ ἐξηγηταὶ τοῦ εὐαγγελίου χρεωστοῦν πρὸ πάντων, νὰ πολεμῶσιν ἀκαταπαύςως τὰς δεισιδαιμονίας, νὰ διδάσκωσι καθημέραν τὸν λαὸν, νὰ μὴ πρασμένῃ τὴν σωτηρίαν του μήτ' ἀπὸ μακρὰς ἀκολουθίας καὶ προσευχὰς, μήτ' ἀπὸ μακρὰς νηςείας, ἀλλ ̓ ἀπὸ τὴν πλήρωσιν τῆς διδασκομένης ἀπὸ τὸν Χρισὸν ἀδελφικῆς ἰσότητος, ἀγάπης, εἰρήνης, δικαιοσύνης, ισοπολιτείας. Ότι παράλειψις εὔλογος ἀκολουθίας ἢ νηστείας, τοῦ εἶναι συγχωρημένη· ἀλλὰ νὰ ὑβρίσῃ, νὰ λυπήσῃ, νὰ κατα φρονήσῃ, εἰς ἕνα λόγον, νὰ ἀδικήσῃ τὸν ἀδελφόν του, δέν του συγχωρεῖται κατ' οὐδένα τρόπον· ὅτι ὁ ἀληθὴς χρισιανισμός εἶναι Πνεῦμα καὶ ἀλήθεια (3), καὶ οἱ ἐπαγγελλόμενοι αὐτὸν,

(1) « Μακάριοι οἱ πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν δικαιοσύνην » Ματθ. έ, 6. (2) Β ́, Πρὸς Τιμόθ. γ', 16. = (3) Ιωάν. δ', β

23-24.

χρεωςοῦν νὰ λατρεύωσι τὸν Θεὸν μὲ πνεῦμα καὶ ἀλήθειαν, νὰ κρίνωσι δηλαδὴ τοὺς λοιποὺς ἀνθρώπους ὡς ἀδελφοὺς, ἐπειδὴ κρίνουν ἐκεῖνον ὡς κοινὸν πάντων πατέρα· ὅτι ἡ λεγομένη βασιλεία τοῦ Θεοῦ δὲν εἶναι « Βρῶσις καὶ πόσις, ἀλλὰ δικαιο« σύνη καὶ εἰρήνη » (1).

Τοιαῦτα καὶ τοσαῦτα σωτήρια καλὰ δύναται νὰ προξενήσῃ εἰς τὸν λαὸν ὁ πνευματικὸς ἰατρός. Αλλά, καθὼς εἶπα, διὰ νὰ ἰατρεύσῃ τοὺς ἀῤῥως οῦντας, χρεωσεῖ πρῶτος αὐτὸς νὰ φρον τίσῃ περὶ τῆς ἰδίας του ὑγείας, διὰ νὰ μὴ δώσῃ ἀφορμὴν εἰς κἀνένα νὰ τὸν εἴπῃ καταφρονητικῶς τὸ

Αλλων ἰατρὸς, αὐτὸς ἕλκεσι βρύων (2).

Και ὑπομονή, ἂν ἡ καταφρόνησις ἔμενεν εἰς τὸν ἑλκωμένον. Αλλ' ἡ πεῖρα μᾶς ἐδίδαξεν, ὅτι ὅπου εὑρίσκονται πολλοὶ τοιοῦτοι, ἡ καταφρόνησις δὲν ἀργεῖ νὰ διαδοθῇ καὶ εἰς αὐτὴν τὴν θρησκείαν. Οἱ βλασφημούμενοι ἱερεῖς γίνονται αἴτιοι νὰ βλασφημῆται καὶ ἡ θρησκεία (3). Πῶς ἔχει ὁ διδάσκαλος νὰ πείσῃ τὸν διδασκόμενον νὰ φεύγῃ τὴν φιληδονίαν, ἂν αὐτὸς καὶ εἰς τὴν τροφὴν καὶ εἰς τὰ φορέματα, καὶ εἰς ὅλας του τὰς πράξεις δείχνεται δοῦλος τῆς ἡδονῆς; πῶς τὴν φιλοχρηματίαν, ἐὰν αὐτὸς νομίζῃ πορισμὸν τὴν εὐσέβειαν (4), καὶ τολμᾷ νὰ μεταβάλλῃ τῆς προσευχῆς τὸν οἶκον εἰς σπήλαιον λῃσῶν ; (5),

(1) Προς Ρωμ. 8, τη. = (2) Εὐριπίδ. παρὰ τῷ Σουίδ. τόμο (3) Προς Ρωμ. β', 24.

1, σελ. 905.

Τιμόθ. ς', 5.

(5) Ματθ. κά, 13.

(4) Αʹ, Πρὸς

πῶς τὴν φιλαρχίαν, ἐὰν αὐτὸς ἀγαπᾷ, ὡς οἱ Φαρισαῖοι, τὰς πρωτοκαθεδρίας, καὶ τοὺς ὑπερόγκους τίτλους; (γ).

Η εξήγησις τῶν εὐαγγελικῶν καὶ ἀποςολικῶν λόγων πρέπει νὰ σκοπῇ κυρίως καὶ καθ ̓ αὐτὸ τὴν διόρθωσιν τῶν ἠθῶν, καὶ νὰ γίνεται πολυτρόπως, ἁρμοσμένη εἰς τὸ γένος, εἰς τὴν ἡλικίαν, εἰς τοῦ βίου τὸ ἐπάγγελμα, ἢ τὴν κατάςασιν τοῦ διδασκομένου. Δὲν ἁρμόζει ὁ αὐτὸς τρόπος τῆς διδασκαλίας εἰς ἄνδρας καὶ γυναῖκας, εἰς νέους καὶ γέροντας, εἰς ἐμπόρους καὶ τεχνίτας, εἰς ἄρχοντας καὶ ὑπηκόους, εἰς σοφοὺς καὶ ἀσόφους. Κατὰ τὸν διδασκά μενον χρεωστεῖ καὶ ὁ διδάσκων νὰ μεταβάλλῃ τὴν φράσιν τῆς διδασκαλίας, τοῦτο μόνον φυλάσσων ἀμετάβλητον εἰς ὅλους, τὴν φυλακὴν τῆς δικαιοσύνης. Καὶ τοῦτο νοεῖ ὁ Ἀπόσολος ὁπότε λέγει « Τοῖς πᾶσι γέγονα τὰ πάντα, ἵνα πάντως τινὰς » σώσω » (2), ὄχι καθὼς τὸ ἐνοοῦσαν οἱ παλαιοὶ καὶ τὸ νοοῦν οἱ νέοι Φαρισαῖοι, νὰ συμμεταβάλλεται, ὡς ὁ χαμαιλέων, κατὰ τὰς ἐπιθυμίας τοῦ προσηλύτου, νὰ τοῦ κνήθῃ τὰς ἀκοὰς (3), καὶ νὰ τὸν κατασένῃ « Υἱὸν γεέννης διπλότερον αὑτοῦ» (4). Εἰς τοιαύτας τῆς Γραφῆς παρεξηγήσεις σηρίζεται ὅλη τῶν νέων τούτων Φαρισαίων, τῶν Ἰησουϊτῶν, ἡ διδασκαλία. Τοῖς πᾶσι τὰ πάντα γίνονται, σπουδάζοντες νὰ φθείρωσι τοὺς πάντας.

Καὶ εἶναι σημειώσεως ἄξιον διὰ τοὺς μέλλοντας νὰ ἐξηγῶσι τὰς γραφὰς τοῦτο, ὅτι ὅλαι σχεδόν αἱ αἱρέσεις, ὅλαι τῶν λαοπλάνων αἱ μηχανουργίαι, ὅλαι τῶν δεισιδαιμόνων αἱ μωραί

(1) Ματθ. κγ', 6-10. (2) Α', Προς Κορινθ. 9', 22. (3) Β', Προς Τιμόθ. γ', 3. — (4) Ματθ. κγ', 15.

B*