παρατηρήσεις, ςηρίζονται εἰς τινὸς εὐαγγελικοῦ ἡ ἀποςολικοῦ ῥητοῦ διεςραμμένην ἐξήγησιν (1).

Εν ἄλλο, ὄχι ὀλιγώτερον βλαβερὸν εἰς τὴν διδαχὴν τοῦ εὐαγγελίου, εἰσεχώρησεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν ἡ ἀλληγορικὴ λεγομένη ἐξήγησις, τῆς ὁποίας ἀρχηγὸς ἔγινεν ὁ Ωριγέννης, λαβὼν αὐτὴν ἀπὸ τοὺς Ἰουδαίους (2). Οἱ ὀνομαζόμενοι τούτων Θεραπευταί, εἶδος μισανθρώπων ἀσκητῶν (3), ἐμεταχειρί ζοντο πολύ, ὡς μαρτυρεῖ ὁ Ἰουδαῖος Φίλων (4), εἰς τὴν ἐξήγη σιν τῆς Παλαιᾶς γραφῆς τὴν ἀλληγορίαν. Τούτους ἀκολουθή σαντες μετέπειτα καὶ τινὲς ἀπὸ τοὺς ἐκκλησιαςικοὺς πατέρας ἐμεταχειρίσθησαν ὑπὲρ τὸ μέτρον τὴν ἀλληγορικὴν ἐξήγησιν, μ ̓ ὅλον ὅτι ὁ Χρυσόσομος ἐπαράγγελλε τὸ ἐναντίον. « Δεῖ » πανταχοῦ φεύγειν τὴν βίαν τῆς ἀλληγορίας, καὶ μαρτυρίαις » ἐπιγράφοις σφραγίζειν τὰ λεγόμενα » (5).

Τῆς ἀλληγορίας ἡ κατάχρησις ἐπροχώρησε μάλιςα κατὰ τὴν

(1) Παραδείγματος χάριν, ἀπὸ τὴν παρεξήγησιν τοῦ « Ανάγκασον » εἰσελθεῖν » (Λουκ. ιδ', 23) ἐγεννήθησαν οἱ κατ ̓ ἀλλήλων διωγμοί τῶν διαφόρων αἱρέσεων, καὶ εἰς τὴν Ἀνατολὴν καὶ εἰς τὴν Δύσιν καὶ τελευταῖον ἡ αἱμοβόρος ΙΕΡΑ ΕΞΕΤΑΣΙΣ τῶν Δυτικῶν. Ἀπὸ τὸ « Επὶ ταύτῃ τῇ πέτρᾳ οἰκοδομήσω μου τὴν ἐκκλησίαν » (Ματθ. ις', 18), ἡ ὑπερήφανος κυριαρχία τοῦ ἐπισκόπου τῆς ̔Ρώμης. Απὸ τὸ Ημεῖς μωροὶ διὰ Χρισὸν » (Α', Πρὸς Κορινθ. δ', 1ο) ἀνεβλάςησαν Οἱ διά Χριςόν σαλοί. (2) MOSHEIM, Histoir. ecclésiast.

tom. I, pag. 120, καὶ 285-286.

(3) IDEM, ibid. pag. 47.

·

— (4) Παρὰ τῷ Εὐσεβ. Εκκλησιαςικ. ίςορ. ΙΙ, 17. — (5) ίδε SUICER. Thesaur. ecclesiast. tom. II, pag. 1198.

πέμπτην καὶ τὰς καθεξῆς ἑκατονταετηρίδας, ἤγουν εἰς ἐκείνην ἀκριβῶς τοῦ χρόνου τὴν περίοδον, ὅτε ἐπολυπλασιάσθησαν αἱ μακραὶ ἐκκλησιαστικαὶ ἀκολουθίαι καὶ προσευχαί, ὅτε ἐξαλεί φοντο ἓν ἐξοπίσω τοῦ ἄλλου τὰ μείναντα μικρὰ λείψανα τῆς παλαιᾶς παιδείας, καὶ κατεσκίασεν ὡς νέφος σκοτεινὸν τοὺς λαοὺς ἡ ἀπαιδευσία, ὥςε νὰ ἀναβῶσιν εἰς τὸν αὐτοκρατορικὸν θρόνον καὶ ἄνθρωποι κυρίως ἀναλφάβητοι (1), ὅτε ὁ ἐνθουσια σμὸς τῆς Μοναχικῆς ζωῆς ἐξήφθη καὶ εἰς τὴν Ἀνατολὴν καὶ εἰς τὴν Δύσιν εἰς ἀληθῆ μανίαν, ὥςε ἀπὸ τοὺς ἀναρίθμους Μονα χούς, ὡς μαρτυρεῖ ἡ ἱστορία, ἦτο δυνατὸν νὰ ςρατολογηθῶσιν ὁλόκληρα πολεμικά τάγματα, μὲ ἀνεπαίσθητον ἐλάττωσιν τοῦ ἀριθμοῦ (2). Εἰς τὴν αὐτὴν τοῦ χρόνου περίοδον ἀνεφάνησαν καὶ οἱ ἀνωτέρω (3) μνημονευθέντες Μελογράφοι.

Εἰς τοιαύτην κατάςασιν τοῦ γένους, ἀκόλουθον ἦτο να ἀφήσωσι τὴν ὀρθὴν μέθοδον τῆς ἐξηγήσεως τῶν Γραφῶν, τὴν ὁποίαν ἠκολούθησε πρὸς τὰ τέλη τῆς τετάρτης ὁ Χρυσόσομος, καὶ περὶ τὰς ἀρχὰς τῆς πέμπτης ὁ Θεοδώρητος, καὶ ὁ Πηλου ó σιώτης Ἰσίδωρος, καὶ νὰ δοθῶσιν ὅλως διόλου μέχρι τῆς δεκάτης ὅλης εἰς τὴν ἀλληγορίαν.

Φαίνεται σχεδὸν ἀπίθανον ὅτι μετὰ ταῦτα ἔμελλαν πλέον νὰ γεννηθῶσιν ἐξηγηταί κριτικοί· καὶ μ ̓ ὅλον τοῦτο ἐφάνησαν

(1) ὁποῖος ἐχρημάτισεν Ἰουσῖνος ὁ πρῶτος (ἔτ. 518) τόσον ἀναλτ φάβητος, ὥςε ὑπέγραφε τὸ ὄνομά του χειραγωγούμενος ἀπὸ ἄλλου χεῖρα, ὡς μαρτυρεῖ ὁ ἱςορικὸς Προκόπιος (Παρὰ τῷ Σουΐδ. τόμ. ΙΙ, σελ. 128, μὲ τὰς σημ. τοῦ Κυςέρ.). — (2) ἶδε κατωτέρ. σελ. λς -λς. (3) Σελ. 9'.

κατὰ τὴν ἑνδεκάτην τοιοῦτοι, ὁ Οἰκουμένιος, καὶ ὁ Θεοφύ λακτος. Παύει τὸ παράδοξον ἡ κατὰ τὴν δεκάτην ἑκατον ταετηρίδα βασιλεία Κωνσαντίνου τοῦ Πορφυρογεννήτου, ὅςις εὐτύχησε νὰ λάβῃ διδάσκαλον τὸν σοφώτατον πατριάρχην Φώτιον, καὶ ἐπροθυμήθη ὁπωσοῦν, ὡς καὶ ὁ πατὴρ αὐτοῦ Λέων ὁ σοφὸς, νὰ ἀναςήσῃ τὴν νεκρωμένην παιδείαν τοῦ Ελληνικοῦ γένους. Τόσον ἰσχύει, καὶ τόσην ἐπιῤῥοὴν ἔχει τῶν ἀρχόντων ἡ διαγωγὴ εἰς τῶν ἀρχομένων τὰς ψυχάς. Δὲν ἐκράτησεν ὅμως πολὺ ἡ σωτήριος ἐπιῤῥοὴ τοῦ Κωνςαντίνου· τόσον ἦτο μέγα τὸ κακὸν, ὥςε οὐδὲ θεραπεία πλέον ςαθερά ἠλπίζετο. Η αλληγορικὴ ἐξήγησις ἐσυνεχίζετο, ὡς καὶ πρός τερον, ἑωσοῦ ἀλληγορήθησαν καὶ αὐτὰ τῆς ἐκκλησίας τὰ σκεύη, καὶ αὐτὰ τῶν ἱερέων τὰ ἐνδύματα (1).

Εἰς τὴν αὐτὴν περίοδον, παρὰ τοὺς πολλοὺς τῶν λεγομένων τροπαρίων (2) συντάκτας, Μοναχοὺς τοὺς πλειοτέρους, ἐφιλοτιμοῦντο καὶ αὐτοί οἱ Αὐτοκράτορες νὰ συντάσσωσι τροπάρια.

(1) Ως ἔκαμε Συμεὼν ὁ Θεσσαλονίκης πεντήκοντα σχεδὸν ἔτη πρὸ τῆς ἁλώσεως. — (2) Κατὰ τὸν Ζωναράν, « Τροπάρια δὲ λέγονται, » ὡς πρὸς τοὺς εἱρμοὺς τρεπόμενα, καὶ τὴν ἀναφορὰν τοῦ μέλους πρὸς ἡ ἐκείνους ποιούμενα, ἢ καὶ ὡς τρέποντα τὴν φωνὴν τῶν ἀδόντων » κ. τ. λ. » (ΜEURS. Glossar. pag. 583). Πιθανώτερον ἤθελε ἐξηγήσειν τὴν λέξιν, ἂν ἐνθυμεῖτε τὰς Στροφὰς καὶ τὰς Αντιςροφὰς τῶν χορῶν εἰς τὰ παλαιὰ ἑλληνικὰ δράματα. Ως ἔλεγαν ἐκεῖνοι Στροφήν (strophe, couplet), ἀπὸ τὸ Στρέφω, ἀναλόγως οἱ Γραικορωμαίοι ὠνόμασαν, ἀπὸ τὸ συνώνυμον Τρέπω, τοὺς ἐκκλησιαςικούς ύμνους Τροπάρια, ήγουν Στροφάρια. Αὐτὸ τὄνομα Χορός (caur), τὸ

Αὐτὸς ὁ Πορφυρογέννητος Κωνσταντῖνος ἐσύνταξεν Εξαπο στειλάρια, ὡς ὁ πατὴρ αὐτοῦ Λέων ἰδιόμελα ἑωθινά.

Τὰ ἰδιόμελα τοῦτα, τὰ ἐξαποστειλάρια, καὶ ἄλλα πολυποίκιλα καὶ πολυώνυμα τροπάρια (1), συνταχθέντα πρῶτον ἀπὸ Μοναχούς, καὶ διὰ μόνους τους Μοναχούς, ἐσυνάχθησαν πάλιν ἀπὸ Μοναχοὺς εἰς πολλοὺς τόμους, τοὺς ὀνομασθέντας ἀνωτέρω (2) μὲ διάφορα ὀνόματα, καὶ ἐμεταφέρθησαν ἀπὸ τὰ Μοναςήρια εἰς τὰς πόλεις, ἐπειδὴ εἰς ταύτας συνέτρεχαν καὶ οἱ Μοναχοί, ἀφίνοντες τὰ μοναςήρια· καὶ ἀπὸ τοὺς Μοναχούς ἐχειροτονοῦντο οἱ Επίσκοποι, οἱ Πατριάρχαι, οἱ Ἀρχιερεῖς, καὶ ἁπλῶς ὅλοι οἱ ἱερομόναχοι, φέροντες καθεῖς ἐντάμα καὶ τὸ Τυπικὸν (3) τοῦ μοναστηρίου του.

Δὲν ἀμφιβάλλω, ὅτι πολλοὶ ἀπὸ τοὺς Μελογράφους, κινού μενοι ἀπὸ ζῆλον θεῖον ἐσύνταξαν τοὺς ὕμνους των· ἀλλὰ δὲν ἐπρόβλεψαν, οὔτε ὅσον ἔπειτα ἐπροξένησαν ὑπερβολικὸν θαυ μασμὸν τὰ τροπάριά των, οὔτε πόσους ἄλλους μιμητὰς τρο παριογράφους ἔμελλε νὰ γεννήσῃ ὁ τοσοῦτος θαυμασμός. Περὶ

σύτημα δηλαδὴ τῶν ψαλλόντων, ἐπάρθη ἀπὸ τοὺς Χοροὺς τῶν παλαιῶν δραμάτων. Ωνομάζοντο καὶ εἰς τὴν Δυτικήν Εκκλησίαν ὕμνοι τινὲς ἐκκλησιαςικοί Τρόποι (Tropi), ὄχι όμως κατὰ πάντα ὅμοιοι τῶν Ανατ τολικῶν Τροπαρίων.

(1) ὁποῖα εἶναι τὰ Προσόμοια, τα Μεγαλυνάρια, οἱ Οἶκοι, τὰ Κοντάκια. (2) Σελίδ. ια'. (3) Τυπικὸν ἡγοῦν Κανονικόν, ὅθεν ὠνομάσθησαν καὶ οἱ ὕμνοι Κανόνες, ὡς λέγει ὁ Βαλσαμών, « Κανών » λέγεται ὅτι ὡρισμένον καὶ ΤΕΤΥΠΩΜΕΝΟΝ ἔχει τὸ μέτρον ἐννέα » ᾠδαῖς συντελούμενον » ἶδε τὸν Δουκάγγιον, Λεξικ. σελ. 582.

4

τῶν δύο κορυφαίων Μελογράφων ἔλεγ ̓ ἕνας ἀπὸ τοὺς τότε συγγραφεῖς : « Οἱ γοῦν ᾀσματικοί Κανόνες Ἰωάννου τε καὶ » Κοσμᾶ σύγκρισιν οὐκ ἐδέξαντο, οὐδὲ δέξαιντο μέχρις ἂν ὁ » καθ ̓ ἡμᾶς βίος περαιωθήσεται » (1). Εγκωμίασεν ἄλλος καὶ αὐτοὺς, καὶ τοὺς μιμητὰς αὐτῶν, πολὺ νεώτερος, ὁ κατὰ τὴν δεκάτην τετάρτην ἑκατονταετηρίδα ἀκμάσας, Νικηφόρος ὁ Κάλλιςος (2) λέγων :

Οἱ τὰ μέλη πλέξαντες ὕμνων ἐνθέων,
Η λύρα τοῦ πνεύματος Κοσμᾶς ὁ ξένος"
Ορφεὺς νεαρὸς, ἡ Δαμασκόθεν χάρις (3),
Καὶ Θεόδωρος, Ιωσήφ, οἱ Στουδῖται (4),
ὄργανα τὰ κράτιςα τῆς μουσουργίας·
Ξένη τε σειρὴν Ἰωσὴφ (5) ὑμνογράφος,
Μέλος παναρμόνιον Ανδρέας Κρήτης (6)·

(1) Παρὰ τῷ Σουίδ. τόμ. ΙΙ, σελ. 132.— (2) ίδε FABRIC. Bibliothec. Græc. tom. VI, pag. 133, καὶ tom. Χ, pag. 156.

(3) Εγεννήθη ὁ Κοσμᾶς εἰς τὴν Παλαιςίνην, ὅπου καὶ ἐχρημάτ τισεν ἐπίσκοπος τῆς πόλεως Μαϊουμά, τῆς ὀνομαζομένης ἀρχαιότερα, Γαζαίων λιμήν. Ο Δαμασκηνός, μαθητὴς τοῦ Κοσμᾶ, ἦτο Σῦρος τὸ γένος. Η κμασαν καὶ οἱ δύο περὶ τὰ μέσα τῆς ὀγδόης ἑκατονταετηρίδος (FABRIC. ibid. VIII, pag. 1774-775). (4) Ηκμασαν περὶ τὰς ἀρχὰς τῆς ἐννάτης. Ησαν ἀδελφοὶ (FABRIC. ibid. tom. IX, pag. 234 καὶ 245, X, pag. 134 et 138), καὶ ἐπωνομάσθησαν Στουδῖται ἀπὸ τὸ Στούδιον, μοναςήριον οὕτως ὀνομαζόμενον, ὅπου ἐμόνασαν. ὁ Θεόδωρος ἐχρημάτισε καὶ ἡγούμενος τῆς μονῆς· ὁ δὲ ἀδελφός του Ιωσήφ, Επίσκοπος τῆς Θεσσαλονίκης. (5) Αλλος οὗτος παρὰ τὸν Ἰωσὴφ τοῦ τετάρτου ςίχου. (6) Επίσκοπος τῆς Κρήτης, περὶ τὰ τέλη τῆς ἑβδόμης ἑκατονταετηρίδος (ἔτ. 690). Παρὰ τὰς ὁμιλίας του έκδο