καὶ Θεολόγοι (1), καὶ διώκται αἱμοβόροι τῶν αἱρετικῶν ἢ τῶν ἑτεροδόξων, καὶ κατεξαίρετον τῶν δυςυχεςάτων Ιουδαίων (2), οἱ ὁποῖοι καὶ εἰς τὴν Ἀνατολὴν καὶ εἰς τὴν Δύσιν ἐδιώχθησαν, ἐδημεύθησαν, ἐβασανίσθησαν, κατεσφάγησαν, ὄχι ἅπαξ ή κατ' ἄνδρα, ἀλλὰ πολλαὶ πολλάκις μυριάδες ἀνδρῶν, γυναικῶν, παιδίων. Καὶ τοῦτο ὠνομάζετο ζῆλος Θεοῦ, τὸν ὁποῖον ἔδειχναν μεταφερόμενοι ἀπὸ τὸ ἱπποδρόμιον εἰς τοὺς ναοὺς καὶ Πράσι νοι καὶ Βένετοι μὲ τοὺς Βασιλεῖς καὶ ἱερεῖς των, λιτανεύοντες, δοξολογοῦντες μὲ παντοδαπούς ὕμνους, καὶ ὑψόνοντες εἰς τὸν θεὸν τῆς εἰρήνης καὶ τῆς εὐσπλαγχνίας χεῖρας βαπτισμένας εἰς ἐμφύλια αἵματα . Περὶ τούτων καὶ τῶν τοιούτων ὅςις ἀπιςεῖ, ὰς ἀναγνώσῃ καὶ τὴν πολιτικὴν καὶ τὴν ἐκκλησιαςικὴν ἱςορίαν τοῦ μεσαιῶνος.

νά

(1) Ο Ζήνων ἐφεῦρε καὶ τὸ περιβόητον Ενωτικόν (concordat) μὲ πρόφασιν τάχα νὰ ἑνώσῃ τὰ σχίσματα τῆς ἐκκλησίας. Ο Αναςάσιος, κινήσας τὴν περὶ τοῦ Τρισαγίου ζήτησιν, ἔδωκεν ἀφορμὴν εἰς τὴν ςάσιν τῶν Βενέτων καὶ τῶν Πρασίνων, ἐκ τῆς ὁποίας ἐφονεύθησαν πλῆθος πολιτῶν, καὶ ἐπυρπολήθη μέγα μέρος τῆς πόλεως. Υπερέβαλε καὶ τοὺς δύο εἰς τὰς θεολογικὰς ζητήσεις ὁ Ιουςινιανός.(SUICER. II,pag. 1312.) —(2) Οἱ Πράσινοι της Αντιοχείας (διότι εἰς ὅλας τὰς μεγαλοπόλεις, ὄχι εἰς μόνην τὴν Κωνςαντινούπολιν ἐπεκράτει ἡ διαίρεσις τῶν χρωμάτων), εἰς μίαν ἀπὸ τὰς συνήθεις των φάσεις, ἐφόνευσαν πλῆθος πολιτ τῶν, καὶ ἐξαιρέτως Ιουδαίων. Τούτων ἔκαυσαν μετὰ τὸν φόνον καὶ τὰ λείψανα. Ωργίσθη, ὡς τὸ ἤκουσε, κατὰ τῶν φίλων του Πρασίνων, ὁ Ζήνων λέγων « Διά τί τοὺς νεκροὺς τῶν Ἰουδαίων μόνον ἔκαυσαν; ἐχρῆν » γὰρ αὐτοὺς καὶ τοὺς ζῶντας Ιουδαίους καῦσαι ! » Μαλαλ. Χρονογραφ. XV, σελ. 390.

Καθόσον ηὔξανεν ἡ ἀπαιδευσία, χάρις εἰς τοῦ Ἰουστινιανοῦ τὸν κατὰ τῶν διδασκάλων διωγμὸν (1), ἐπληθύνοντο αἱ αἱρέσεις, καὶ αἱ περὶ τῶν ἀπόρων καὶ ἀποῤῥήτων λεπτολόγοι ζητήσεις (2), πάντοτε σχεδόν συνοδευόμεναι μὲ τῶν Βενέτων καὶ Πρασίνων τὰς ἐπαναςάσεις· καὶ κατὰ τὸ αὐτὸ μέτρον ὠλιγόςευε καθημέ ραν ὁ ἀριθμὸς τῶν ἀναγκαίων νὰ σώσωσι τὴν βασιλείαν καὶ τὸ · ἔθνος ἀνδρῶν. Ὁ σρατιωτικός κατάλογος, συμποσούμενος εἰς 650 χιλιάδας σρατιωτῶν, ἀναλόγως μὲ τὴν ἔκτασιν τῆς Ρωμαϊ κῆς ἐπικρατείας, συνεςάλθη εἰς 150 χιλιάδας. Τόσους ἔτρεφεν ὁ Ιουςινιανός (3)· οὐδ ̓ ἐδύνατο νὰ θρέψη πλειοτέρους, διότι τὰ σρατιωτικὰ χρήματα (λέγει ἡ ἱςορία) ἐδιαρπάζοντο ἀπὸ τοὺς ἐπιςάτας τῶν πολεμικῶν, καὶ τοὺς ἄλλους αὐλικοὺς, καὶ ἐσκορπίζοντο εἰς τὰς γυναῖκας, εἰς τὸ ἱπποδρόμιον, εἰς τὰς φατρίας τῶν διαφόρων χρωμάτων, καὶ ἄλλας πολλὰς ἀσωτίας (4). Ελησμόνησεν, ἢ δὲν ἠθέλησεν ὁ ἱςορικὸς νὰ προσθέσῃ καὶ τὰς αὐτοῦ τοῦ Ἰουσινιανοῦ μοναςηριακὰς καὶ ἐκκλησιαςικὰς ἀσώτους δαπάνας. Τούτου κτίσμα εἶναι ὁ περιβόητος ναὸς τῆς Αγίας Σοφίας.

Τὸ μεγαλούργημα τοῦτο ἐδόξασε βέβαια τὸν Ἰουςινιανὸν, ὡς ἄξιον μεγάλου βασιλέως φιλοτίμημα. Εὰν ὅμως τὶς τὸ

(1) ὁ Ιουςινιανὸς ἔκλεισε τὰ σχολεῖα τῶν φιλοσόφων. Οἱ τότε φι λόσοφοι ἦσαν οἱ πλειότεροι Νεοπλατωνικοί· δὲν ἐδιώχθησαν ὅμως διά τοῦτο, ἀλλὰ διότι ἦσαν Ἕλληνες τὴν θρησκείαν, καὶ τὸ πλέον, διότι δὲν εἶχε πῶς νὰ πληρόνη τους μισθούς των. =(2) ἶδε τὸν ἱςορικὸν Αγαθίαν, ΙΙ, 29, σελ. 121-130 (3) ἶδε τὸν αὐτὸν, V, 13,

σελ. 305. - (4) ὁ αὐτ. V, 14, σελ. 507.

ἐὰν

ἀνακρίνῃ κατὰ τοὺς κανόνας καὶ τῆς φιλοσοφίας καὶ τῆς ἀλη θινῆς θρησκείας, αἱ ὁποῖαι δεν γνωρίζουν ἄλλα μεγάλα παρὰ τὰ ὠφέλιμα εἰς τὴν πολιτικὴν τῶν ἀνθρώπων κοινωνίαν, συλλογισθῇ, ὅτι εἰς τὴν κτίσιν τοῦ ναοῦ συνήργησαν καὶ τὰ κομμένα σιτηρέσια τῶν διδασκάλων, καὶ πολλοὶ νέοι φόροι ἀπὸ πτωχοῦ καὶ δεισιδαίμονος λαοῦ ἱδρῶτας, ἐὰν τελευταῖον ἐνθυ μηθῇ καὶ τί ἔλεγεν ὁ Χρισὸς καταφρονῶν τὸν μεγαλοπρεπέ ςατον ναὸν τοῦ Σαλομῶντος, διότι τὸν ἔβλεπε συχναζόμενον καὶ θαυμαζόμενον ἀπὸ προσκυνητὰς ἀπαιδεύτους, λαὸν τυφλὸν, ὁδηγούμενον ἀπὸ τοὺς τυφλούς Φαρισαίους (1)·ἐάν τις (λέγω) ἀνακρίνῃ ὅλα ταῦτα, θέλει συμπεράνειν, ὅτι τὸ μεγαλούργημα τοῦτο τοῦ Ιουσινιανοῦ ἔμελλε ν ̓ αὐξήσῃ ἐπιπλέον τὴν δεισιδαιμονίαν τοῦ λαοῦ, τὴν τρυφήν, τὴν δεσποτίαν καὶ τὴν ὑψηλοφροσύνην τῶν ὀρθοδόξων ἱερέων, καὶ τὸν κατὰ τούτων φθόνον καὶ τὰς ἔριδας τῶν αἱρετικῶν.

Τοῦ μεγαλοπρεποῦς τούτου ναοῦ μεγαλοπρεπῆ ἔπρεπε νὰ ἶναι καὶ τὰ σκεύη, καὶ τῶν ἱερέων τὰ φορέματα, πολλοὶ τοῦ ναοῦ οἱ ὑπηρέται (2), σολισμένοι μὲ πολλοὺς ἀρχοντικοὺς τί

(1) « Ερχεται ὥρα, ὅτε οὔτε ἐν τῷ ὄρει τούτῳ οὔτε ἐν Ἱεροσολύμοις προσκυνήσετε τῷ πατρὶ..... ὅτε οἱ ἀληθινοὶ προσκυνηταὶ προσκυνή σουσι τῷ πατρὶ ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ· καὶ γὰρ ὁ πατὴρ τοιούτους ζητεῖ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν » Ιωανν. δ, 21-23.—2) Κατὰ τὴν ἑκατοσὴν ἑνδεκάτην Νεαράν του Ιουςινιανοῦ, ἔπρεπε νὰ ἔχῃ ἡ Μεγάλη ἐκκλησία ἑξήκοντα πρεσβυτέρους, ἑκατὸν διακόνους, τεσσαράκοντα διακονίσσας, ἑκατὸν δέκα ἀναγνώσας, εἰκοσιπέντε ψάλτας, ἑκατὸν πυλω‐ ρούς (ίδ. MEURS. Glossar. Γ. Κλήρος). Παρά τούτους ἦσαν ἐννέα

τλους (1), πολλαὶ αἱ δοξολογίαι καὶ πολλοὶ οἱ ὕμνοι, οἱ ὁποῖοι ἔμελλαν μετὰ σχεδόν διακόσια ἔτη (2) να καταχωρισθῶσι καὶ εἰς βιβλία ὁλόκληρα (3) καὶ νὰ ςρέψωσι τὴν πρόνοιαν τῆς ἠθικῆς τοῦ λαοῦ διαγωγῆς, εἰς ἀπεράντους προσευχὰς καὶ ψαλμῳδίας.

Ἀλλ ̓ ἴδαμεν (4) ὅτι οἱ Μοναχοὶ ἀφίνοντες τὰ μοναςήρια, ἔφεραν μαζῇ των εἰς τὰς πόλεις καὶ τὰς μακράς των προσευχὰς, ταράσσοντες τὴν ἡσυχίαν, καὶ ἀνατρέποντες τὰς οἰκίας τῶν πολιτῶν (5). ἴδαμεν ὅτι αἱ μακραὶ ἀκολουθίαι ἐσυνοδεύοντο μὲ τὰς πολλὰς καὶ μακρὰς ἀδικίας, καθὼς εἰς τοὺς Ἰουδαίους αἱ μακραί τῶν Φαρισαίων προσευχαὶ μὲ τὰς ἁρπαγὰς τῆς οὐσίας τῶν χηρῶν καὶ τῶν ὀρφανῶν. ἴδαμεν (6) ὅτι οἱ Γραικο

πεντάδες ἐκκλησιαςικῶν ἀρχόντων· τούτων ἡ πρώτη πεντὰς εἶχε πέντε διακόνους, τὸν Μέγαν οἰκονόμον, τὸν Μέγαν σακελλάριον, τὸν Μέγαν σκευοφύλακα, τὸν Χαρτοφύλακα καὶ τὸν Σακελλάριον, πέντε αἰσθή σεις τοῦ πατριάρχου, ὡς τὸ ἐξηγοῦν οἱ ἀλληγορηταὶ α ἵνα ἀεὶ πλησίον » τοῦ πατριάρχου εὑρίσκωνται πέντε καὶ ὁμοταγεῖς, ὡς αἱ πέντε » αἰσθήσεις! » ἴδε DUCANGE, Glossar. pag. 410-411.

(1) Ωνομάζοντο Εκκλησιαςικὰ ἀρχοντίκια, τερατώδης οὐ σιαςικοῦ μὲ ἐπίθετον συμφωνία! Παρὰ τὸν ἀνωτέρω (σελ. κς') έρχοντα τῶν Κοντακίων, εἶχεν ἡ ἐκκλησία Αρχοντα μοναςηρίων (ἄλλον παρὰ τὸν Ηγούμενον ἑκάςου μοναςηρίου), Αρχοντα τῶν ἐκκλησιῶν, ἄρχοντα τοῦ Εὐαγγελίου, Αρχοντα τῶν Φώτων, ἄρχοντα τῶν ἀντιμινσίων ! MEURS. Glossar. V. Αρχοντες, καὶ Κοντάκιον. (2) ἶδε ἀνωτέρ. σελ. κδ' -κέ την χρονολογίαν τῶν ὑμνογράφων. (3) Αὐτόθ. σελ. ιά (4) Αὐτόθ. σελ. κγ'. μαρτυρεῖ ῥητῶς ὁ μνημονευθεὶς ἀνατέρω (σελ. λς') κανὼν τῆς ἐν Χαλκηδόνι συνόδου. — (6) Ανωτέρ. σελ. μ.

(5) Ως τὸ

ρωμαῖοι αὐτοκράτορες, ἀπὸ τὰς θέας τοῦ ἱπποδρομίου, ὅπου συνέβαιναν αἱ μακραί τάσεις, αἱ πυρκαϊαί, οἱ φόνοι, ἐμετά βαιναν εἰς τὰς μακρὰς ἀκολουθίας καὶ προσευχάς· διότι τὰς ἔκριναν πλέον ὡς μαγικὰς ἐπῳδας, ἱκανὰς καὶ διὰ μόνης τῆς ἀκοῆς νὰ ἐξαλείψωσι καὶ τὰς πραγμένας, καὶ ὅσας ἔμελλαν ἀκόμη νὰ πράξωσιν ἀδικίας. ἴδαμεν, εἰς ἕνα λόγον, ὅτι καθό σον ἐμακρύνοντο αἱ προσευχαί, ηὔξανε καὶ ἡ διατροφὴ τῶν ἠθῶν, ἕως νὰ ὑποβάλῃ τοὺς δυστυχεῖς Ανατολικοὺς εἰς τῶν Τούρκων τὸν ζυγόν, ὡς ὑπέβαλε τοὺς Δυτικοὺς εἰς τὴν ἀπὸ τὰς ἐπιδρομὰς πολλῶν ἐθνῶν βαρβάρων γεννηθεῖσαν τιμαριωτι κὴν ὀλιγαρχίαν. Τοσαῦτα καὶ τοιαῦτα κακὰ ἐγέννησεν ὁ κακὰ νοούμενος καὶ ἐξηγούμενος χρισιανισμός.

Χρεωςοῦν λοιπὸν οἱ σεβαςοί μας ἱερεῖς, ἂν θέλωσι νὰ καταςαθῶσι καὶ ἀληθῶς σεβάσμιοι, νὰ ἀναςήσωσι τὸν ἀληθῆ χρισιανισμὸν διορθόνοντες τὸ τυπικὸν τῆς ἐκκλησίας, τὸ ὁποῖον δὲν ἔχει τι κοινὸν μὲ τὸ δογματικόν. Τοῦτο περιέχεται εἰς τὸ Σύμβολον, καὶ κρατεῖται ἀμετακίνητον· ἀλλὰ τυπικὴν τάξιν (discipline) πᾶσα μία ἐκκλησία συγχωρεῖται νὰ ἔχῃ ἰδίαν, ὡς εἶχε καὶ παλαιὰ κατὰ διαφόρους τόπους καὶ χρόνους (1).

(1) ὧδε ἀνωτέρ. σελ. κγ'. Απὸ τὰ μονατήρια ἤρχισαν καὶ τὰ Τυπικά. Καθὲν εἶχεν ἴδιον Τυπικὸν, ὡρισμένον ἢ ἀπὸ τὸν ἡγούμενον, ἢ ἀπὸ τὸν κτήτορα τοῦ μοναςηρίου, ὡς φαίνεται ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαςικὴν ἱςορίαν, ὡς ὅταν λέγωσι, παραδείγματος χάριν: « Τῶν Ἱεροσολύμων μὲν τὸ τυπικὸν » ἡμέρας ὀκτὼ ἑορτάζει τῶν δὲ Στουδίτων τέσσαρας τῆς δὲ μεγάλης » ἐκκλησίας Αντιοχείας, ἤτοι τοῦ πατριάρχου ὁ τύπος, μίαν ἡμέραν » ἑορτάζει » ἶδε τοῦ Δουκαγγ. τὸ Γλωσσάριον, σελ. 1622, καὶ SUICER. Thesaur. ecclesiast. tom. II, pag. 1335-1337.