Χρεωςοῦν νὰ σρέψωσιν ὅλην αὑτῶν τὴν προσοχὴν εἰς τὴν διδαχὴν καὶ ἐξήγησιν τῆς Εὐαγγελικῆς ἠθικῆς, καὶ ὡς ἐπαινέθησαν ἀπὸ τοὺς κοσμισκοὺς, διότι ἐσυνέργησαν προθύμως εἰς τὴν ἀπόκτησιν τῆς κοινῆς ἐλευθερίας (1), νὰ συνεργήσωσιν ὡσαύτως καὶ εἰς τὸν πολὺ μεγαλήτερον ἀγῶνα νὰ φυλάξωσι τὴν ἐλευθερίαν, κηρύσσοντες κατὰ πᾶσαν ὥραν καὶ ζιγμὴν εἰς τὸν λαὸν τὸ ἀποςολικὸν παράγγελμα « Τιμῆς ἠγοράσθητε μή

γίνεσθε δοῦλοι ἀνθρώπων » (2)· τοῦ θείου τούτου ῥητοῦ ἡ ἀληθὴς ἐξήγησις, εἶναι Μὴ γίνεσθε κακοὶ ἄνθρωποι, ἐὰν ἦναι ἀληθὲς, ὅτι οἱ δοῦλοι ἀναγκάζονται νὰ γίνωνται, ὡς οἱ τύραννοί των, κακοὶ ἄνθρωποι (3). Χρεωστοῦν νὰ διδά σκωσι τοὺς χρισιανούς, ὅτι ὅλαι αἱ μακραί προσευχαί χωρίς τὴν πρὸς ἀλλήλους ἀγάπην, ἤγουν τὴν ἰσονομίαν (ἐπειδὴ ἀγάπη δὲν γεννᾶται ὅπου βασιλεύει ἡ ἀνισότης), εἶναι φωναί σκορπι ζόμεναι εἰς τὸν ἀέρα, πλέον ἐπιτήδειαι νὰ σύρωσι τὴν ὀργὴν παρὰ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ εἰς τὴν κεφαλὴν τοῦ προσευχο μένου.

Τὸ αὐτὸ νοεῖται καὶ διὰ τὰς ἐλεημοσύνας καὶ διὰ τὰς νησ Γείας καὶ τὰς ἄλλας σωματικὰς σκληραγωγίας, ὡς τὸ παραγ·

(1) Δίκαιον ἔχουν οἱ Γραικοὶ νὰ καυχῶνται εἰς τοὺς σεβασμίους των ἱερεῖς, ἐπειδὴ ὄχι μόνον ἐνίσχυσαν τοὺς ἀγωνιζομένους ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας, ἀλλὰ καὶ συναγωνίσθησαν μ' ἐκείνους πολλοὶ ἐξ αὐτῶν· ἐνῷ τῶν λοιπῶν ἐθνῶν πολλότατοι ἱερωμένοι δὲν αἰσχύνονται νὰ πολεμῶσι τὴν ἐλευθερίαν τῶν λαῶν. — (2) Α', Προς Κορινθ. ζ', 25. (3) « Βασιλέως ὑπακούοντος λόγον ἄδικον, πάντες οἱ ὑπ ̓ αὐτὸν παράνομοι » Σαλωμ. Παροιμ. κθ', 12.

γέλλει ῥητῶς ἡ θρησκεία « Εάν ταῖς γλώσσαις τῶν ἀνθρώπων » λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, γέγονα χαλκός » ἠχῶν ἡ κύμβαλον ἀλαλάζον... καὶ ἐὰν ψωμίσω πάντα τὰ

>>

δέ

ὑπάρχοντά μου, καὶ ἐὰν παραδῶ τὸ σῶμά μου ἵνα καυθή» σωμαι, ἀγάπην δὲ μὴ ἔχω, οὐδὲν ὠφελοῦμαι, κ. τ. λ. » (1). Μὲ τοιαύτην διδαχὴν θέλουν ἑνώσειν ὅλους τοὺς ἐλευθερών μένους σήμερον χρισιανοὺς εἰς μίαν ἀδελφῶν συγγένειαν, ἱκα νὴν νὰ φυλάξωσι τὴν ἐλευθερίαν των, καὶ πληρώσειν γρηγορώτερα τὸ προφητευμένον ἀπὸ τὸν Χρισὸν « Γενήσεται μία » ποίμνη, εἷς ποιμήν » (2).

Τίνες ἄλλοι παρὰ τοὺς Γραικορωμαίους τοῦ μεσαιῶνος ἔκαμαν μακροτέρας προσευχὰς καὶ νησείας, τίνες ἔδωκαν ἀφθονωτέρας ἐλεημοσύνας, τίνες ἔκτισαν περισσοτέρας ἐκκλη σίας καὶ περισσότερα μοναςήρια ; Καὶ ὅμως οἱ ταλαίπωροι δὲν ἑνώθησαν ποτὲ εἰς μίαν ποίμνην, ἀλλ ̓ ἦσαν λύκων καὶ προβάτων ἐλεεινὸν συνάθροισμα, ὡς εἶναι σήμερον καὶ εἰς αὐτῆς τῆς λεγομένης σοφῆς Εὐρώπης ὅσα μέρη κυβερνώνται ἀκόμη ἀπὸ ὀλιγαρχίαν, ἢ ἀπόλυτον ἑνὸς ἐξουσίαν. Εἰς τὴν σοφὴν Εὐρώπην! ἤθελε τις ἐκστατικῶς φωνάξειν. Ναί, εἰς τὴν σοφὴν Εὐρώπην, ἀλλ ̓ ὄχι ἀκόμη ἀρκετὰ παιδευμένην. Καὶ ἐδῶ εἶναι χρεία πάλιν ἐξηγήσεως ὀνομάτων δυνατῆς νὰ χρησι μεύῃ εἰς τοὺς διδασκάλους τοῦ λαοῦ ἱερεῖς μας.

Συγχέεται συνήθως καὶ κοινῶς ἡ Σοφία μὲ τὴν Παιδείαν · καὶ ὅμως διαφέρει ἡ μία ἀπὸ τὴν ἄλλην κατὰ πολλά. Σοφία

(1) Α, Πρὸς Κορινθ. ιγ', 1-8. — (2) Ιωανν. 1, 16.

λέγεται ἡ μάθησις τέχνης τινὸς ἢ ἐπιστήμης· ἡ δὲ ΠΑΙΔΕΙΑ κατὰ τὄνομά της, σημαίνει πρώτως καὶ κυρίως τὴν ἐκ ΠΑΙΔΟΣ μάθησιν τῶν συμφερόντων εἰς τὴν εὐδαιμονίαν τοῦ λογικοῦ ζώου· καὶ κατὰ δεύτερον λόγον, καὶ τὴν σοφίαν, ἂν ἡ διδαχή της ἔγινεν ἐκ παιδικῆς ἡλικίας. Η σοφία πλουτίζει μόνην τὴν κεφαλὴν, ἡ παιδεία εἶναι τῆς ψυχῆς ὁ Θησαυρός· ἡ σοφία γεννᾷ τοὺς λογιωτάτους ή τεχνικωτάτους· μόνη ἡ παιδεία δύναται νὰ πλάσῃ τοὺς λογικωτάτους. « Πεπαιδευμένους όνο» μάζω (ἔλεγεν ὁ ἰσοκράτης), ὄχι τοὺς ἔχοντας τέχνας (1),

ἐπιςήμας (2) ἡ δυνάμεις (3) τινάς, ἀλλὰ πρῶτον τοὺς γνωρίζοντας τὰ ἀληθῆ των συμφέροντα· ἔπειτα τοὺς φυλάσ» σοντας τὴν ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΝ εἰς τὴν μὲ τοὺς ἄλλους

>>

ἀναςροφήν· τρίτον τοὺς δυνατοὺς νὰ χαλινόνωσι τὰς ἡδονάς » των· καὶ τέταρτον τοὺς μὴ φθειρομένους μηδ' ὑπερηφανευ » ομένους εἰς τὰς εὐτυχίας των, ἀλλὰ χαίροντας πλέον εἰς » ὅσα ἀπέκτησαν ἐξ ἰδίας φρονήσεως παρὰ εἰς τὰ ἀγαθὰ τῆς » τύχης. ὅσοι ἔχουν ὅλα ταῦτα τὰ καλὰ, ἐκεῖνοι εἶναι » οἱ φρόνιμοι καὶ τέλειοι ἄνδρες » (4). Τὴν αὐτὴν σχεδόν

(3) Talens.

(1) Arts. (2) Sciences.: (4) « Τίνας » οὖν ἔχω πεπαιδευμένους, ἐπειδὴ τὰς τέχνας καὶ τὰς ἐπιςήμας καὶ » τὰς δυνάμεις ἀποδοκιμάζω; πρῶτον μὲν τοὺς... τὴν δόξαν ἐπιτυχῆ » τῶν καιρῶν ἔχοντας, καὶ δυναμένην ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ςοχάζεσθαι » τοῦ συμφέροντος· ἔπειτα τοὺς πρεπόντως καὶ ΔΙΚΑΙΩΣ ὁμιλοῦντας » τοῖς ἀεὶ πλησιάζουσι. . . ἔτι δὲ τοὺς τῶν ἡδονῶν ἀεὶ κρατοῦντας... » Τέταρτον, ὅπερ μέγιςον, τοὺς μὴ διαφθειρομένους ὑπὸ τῶν εὐ » πραγιών, μηδ' έξιςαμένους αὑτῶν, μηδ' ὑπερηφάνους γιγνομένους...

·»· κρίσιν ἔκαμνε περὶ τῆς παιδείας καὶ ὁ Γαληνός (1).

Εἰς τὴν ἀναγκαιοτάτην ταύτην ἐκ παιδὸς τοῦ λογικοῦ καλλιέργειαν δύνανται μάλιςα νὰ μᾶς ὠφελήσωσι πολὺ οἱ κοσμικοί ἱερεῖς, ἐὰν, ὡς τοὺς παραγγέλλει ὁ Απόςολος (2), ἀνατρέφωσι τὰ ἴδια τέκνα, μὲ τοιαύτην παιδείαν, ὥςε νὰ γίνωνται οἱ υἱοί των εἰς τοὺς υἱοὺς, καὶ θυγατέρες των εἰς τὰς θυγατέρας τῶν που λιτῶν, ἀρετῆς καὶ φρονήσεως παράδειγμα. Η λατρεία τοῦ Θεοῦ ὠνομάσθη «Λογική λατρεία » (3), διότι ἐκεῖνοι μόνοι τὸν λατρεύουν, ὡς αὐτὸς θέλει νὰ λατρεύεται, ὅσοι φυλάσσουν τὴν εὐαγγελικὴν τῆς ἰσότητος καὶ τῆς δικαιοσύνης διδασκαλίαν, ὀνομασθεῖσαν καὶ ταύτην « Λογικὸν ἄδολον γάλα » (4), καὶ « Διδασκαλίαν ὑγιαίνουσαν » (5).

Ταῦτα καὶ τὰ τοιαῦτα χρεωςοῦν οἱ ἱερεῖς μας καὶ κοσμικοί καὶ ἱερομόναχοι νὰ μᾶς διδάσκωσι μὲ τὸ παράδειγμά των, καὶ ἐξαιρέτως ὅσους ἐξ ἡμῶν βλέπουν φερομένους μανικῶς εἰς τὰς ἀρχὰς, εἰς τοὺς τίτλους, εἰς τὰ παράσημα, ὑψηλόφρονας καὶ καταφρονητὰς τῆς ἰσότητος. Εἰς ὅποιον ἔθνος βασιλεύουν καὶ τιμῶνται οἱ τοιοῦτοι ὑβριςαὶ τῆς κοινωνίας, οἱ ναοὶ τούτου τοῦ

» καὶ μὴ μᾶλλον χαίροντας τοῖς διὰ τύχην ὑπάρξασιν ἀγαθοῖς, ἢ τοῖς » διὰ τὴν αὑτῶν φύσιν καὶ φρόνησιν ἐξ ἀρχῆς γιγνομένοις... Τοὺς » δὲ πρὸς πάντα ταῦτα τὴν ἕξιν τῆς ψυχῆς εὐάρμοςον ἔχοντας, τού » τους φημὶ καὶ φρονίμους εἶναι, καὶ τελείους ἄνδρας, καὶ πάσας » ἔχειν τὰς ἀρετάς » (Ισοκράτ. Παναθην. § 11, σελ. 238).

(1) Περὶ ἀνατομ. ἐγχειρήσ. Ι, 1, τόμ. 11, σελ. 281, KünN.

(2) Α', Προς Τιμόθ. γ', 4-5. (5) Προς Ρωμ. ιβ', 1.=

(4) Α, Καθολικ. Πέτρ. β', 2. = (5) Β', Προς Τιμόθ. δ', 3.

ἔθνους ἀκολούθως συχνάζονται ἀπὸ ψευδοχρισιανοὺς, καὶ τὰ βουλευτήριά του ἀπὸ ψευδοπολίτας.

Τόσα εἶχα νὰ εἴπω εἰς τὸν ἀναγνώςην, μακρὰ μὲν ἴσως, ἀλλ ̓ ἀναγκαῖα εἰς τὰς παρούσας περισάσεις. Έμεινε νὰ ἐξηγήσω καὶ ἄλλα τινὰ ὀλίγα, καὶ πρῶτον περὶ τῆς ἐπιγραφῆς ΣΥΝΕΚΔΗΜΟΣ.

Όσα Βιβλία περιέχουν πολλῶν ἀξιομνημονεύτων παραγγελ μάτων σύντομον κ ̓ εὐμετακόμιστον ἔκθεσιν, ἐπιγράφονται συνε ήθως Εγχειρίδια (τ). Το Συνέκδημος, σπάνιον εἰς τοὺς Έλληνας (2), ἔγινε σύνηθες εἰς τοὺς ἀλλογενεῖς, ἑρμηνευόμενον διὰ ταυτοσήμου λατινικῆς λέξεως vademecum (3). Ταύτην τὴν ἐπιγραφὴν ἐπρόκρινα (προσθέσας τὸ ἐπίθετον Ἱερατικὸς), καὶ διὰ τὴν βραχύτητα τῶν τριῶν ἐπιςολῶν τοῦ Παύλου, καὶ ἔτι πλέον, διότι ὡς Συνέκδημον τὰς ἐλογίζετο καὶ ὁ Αὐγουςῖνος, λέγων, ὅτι « Τὰς τρεῖς ταύτας ἀποςολικὰς ἐπιςολὰς

>>

χρεωσεῖ νὰ ἔχῃ πρὸ ὀφθαλμῶν, ὅςις φέρει πρόσωπον δια » δασκάλου εἰς τὴν ἐκκλησίαν » (4).

(1) Manuels. (2) ΣΥΝΕΚΔΗΜΟΝ ἐπέγραψεν ὁ ἱεροκλῆς (συγγραφεὺς τῆς ἑβδόμης ἤ ὀγδόης ἑκατονταετηρίδος) πρῶτος, ἴσως καὶ μόνος, τὸν σύντομον καὶ συνοπτικὸν γεωγραφικὸν κατάλογον τῶν ἐπαρχιῶν καὶ πόλεων τῆς Γραικορωμαϊκῆς βασιλείας. (3) Τὴν ἐδανείσθησαν ἀπὸ Λατινικήν φράσιν, Vade mecum, σημαίνουσαν Ελλη νιςί, Συμβάδιζέ μοι. — (4) Has tres apostolicas epistolas ante occulos habere debet, cui est in eccelsia doctoris persona imposita. (AUGUSTIN. apud FABRIC. Bibliothec. Græc. tom. III, pag. 158).