um nomen.

'losum libertati esse.' Hic primò sensim tentantium animos sermo per totam civitatem est datus, sollicitamque suspicione plebem Brutus ad concionem vocat. Ibi omnium primùm jusjurandum populi recitat; Neminem regnare passuros, nec esse Romæ, unde periculum libertati foret. Id summa ope tuendum esse; neque ullam rem, quæ eò pertineat, contemnendam. Invitum se dicere hominis causa; nec dicturum fuisse, ni caritas reipublicæ vinceret. 'Non credere populum Romanum, solidam libertatem recuperatam esse. Regium genus, regium nomen, non solùm in civitate, sed etiam in imperio esse." Id officere, id ⚫ obstare libertati. Hunc tu,' inquit, tua voluntate, L. Tarquini, remove metum. Meminimus, fatemur, eje'cisti reges. Absolve beneficium tuum. Aufer hinc regi Res tuas tibi non solùm reddent cives tui, auctore me; sed, si quid deest, munificè augebunt. A. micus abi; exonera civitatem vano forsitan metu. Ita persuasum est animis, cum gente Tarquinia regnum hinc abiturum.' Consuli primò tam novæ rei ac subitæ admiratio incluserat vocem. Dicere deinde incipientem primores civitatis circumsistunt, eadem multis precibus orant; et cæteri quidem movebant minùs. Postquam Sp. Lucretius, major ætate ac dignitate, socer præterea ipsius, agere variè, rogando alternis suadendoque, cœpit, ut vinci se consensu civitatis pateretur; timens consul, ne postmodum privato sibi eadem illa cum bonorum amissione, additaque alia insuper ignominia, acciderent, abdicavit se consulatu; rebusque suis omnibus Lavinium translatis, civitate cessit. Brutus ex senatusconsulto ad populum tulit, ut omnes Tarquiniæ gentis exsules essent; collegam sibi comitiis centuriatis creavit P. Valerium, quo adjutore reges ejecerat.

III. Quum haud cuiquam in dubio esset, bellum ab Tarquiniis imminere, id quidem spe cmnium serius fuit ; cæterùm, id quod non timebant, per dolum ac proditionem propè libertas amissa est. Erant in Romána juventute adolescentes aliquot, nec ii tenui loco orti, quorum in regno libido solutior fuerat, æquales sodalesque adolescentium Tarquiniorum, assueti more regio vivere. Eam tum, æquato jure omnium, licentiam quærentes, libertatem aliorum in suam vertisse servitutem inter se conquerebantur.

Regem hominem esse, à quo impetres, ubi jus, ubi injuria opus sit; esse gratiæ locum, esse beneficio; et irasci et ignoscere posse; inter amicum atque inimicum discrimen nôsse. Leges rem surdam, inexorabilem esse, salubriorem 'melioremque inopi, quám potenti; nihil laxamenti nec veniæ habere, si modum excesseris; periculosum esse, in 'tot humanis erroribus sola innocentia vivere.' Ita, jam sua sponte ægris animis, legati ab regibus superveniunt, sine mentione reditus bona tantùm repetentes. Eorum verba postquam in senatu audita sunt, per aliquot dies ea consultatio tenuit; ne non reddita, belli causa; reddita, belli materia et adjumentum essent. Interim legati alii alia moliri, apertè bona repetentes, clam recuperandi reg. ni consilia struere; et, tanquam ad id, quod agi videbaambientes nobilium adolescentium animos pertentant; à quibus placidè oratio accepta est, his literas ab Tarquiniis reddunt; et de accipiendis clam nocte in urbem regibus colloquuntur.

tur,

IV. Vitelliis Aquilliisque fratribus primò commissa res est. Vitelliorum soror consuli nupta Bruto erat; jamque ex eo matrimonio adolescentes erant liberi, Titus Tiberiusque; eos quoque in societatem consilii avunculi assumunt. Præterea et nobiles aliquot adolescentes conscii assumpti, quorum vetustate memoria abiit. Interim quum in senatu vicisset sententia, quæ censebat reddenda bona; eam que ipsam causam moræ in urbe haberent legati, quod spatium ad vehicula comparanda à consulibus sumpsissent, quibus regum asportarent res; omne id tempus cum conjuratis consultando absumunt, evincuntque instando, ut literæ sibi ad Tarquinios, darentur; nam aliter qui credituros eos, non vana ab legatis super rebus tantis afferri? Datæ literæ, ut pignus fidei essent, manifestum facinus fecerunt. Nam quum, pridie quàm legati ad Tarquinios proficiscerentur, et coenatum fortè apud Vitellios esset, conjuratique ibi, remotis arbitris, multa inter se de novo, ut fit, consilio egissent; sermonem eorum ex servis unus excepit, qui jam antea id senserat agi; sed eam occasionem, ut literæ legatis darentur, quæ deprehense rem coarguere possent, exspectabat; postquam datas sensit, rem ad consules detulit. Consules, ad deprehendendos legatos conjuratosque profecti domo, sine tumultu rem

omnem oppressere; literarum in primis habita cura, ne interciderent; proditoribus extemplo in vincula conjectis, de legatis paululùm addubitatum est; et quanquam visi sunt commisisse, ut hostium loco essent, jus tamen gentium valuit.

V. De bonis regiis, quæ reddi antè censuerant, res integra refertur ad Patres; illi victi ira vetuere reddi, vetuere in publicum redigi. Diripienda plebi sunt data; ut, contacta regia præda, spem in perpetuum cum his pacis ammitteret. Ager Tarquiniorum, qui inter urbem ac Tiberim fuit, consecratus Marti, Martius deinde campus fuit. Fortè ibi tum seges farris dicitur fuisse matura messi; quem campi fructum quia religiosum erat consumere, desectam cum stramento segetem magna vis hominum simul immissa corbibus fudere in Tiberim, tenui fluentem aqua, ut mediis caloribus solet; ita in vadis hæsitantis frumenti acervos sedisse illitos limo. Insulam inde paulatim, et aliis, quæ fert temerè flumen, eodem invectis, factam ; postea credo additas moles, manuqne adjutum, ut tam emi. nens area,'firmaque templis quoque ac porticibus sustinendis esset. Direptis bonis regum, damnati proditores, sumptum supplicium, conspectiùs eò, quòd pœnæ capiendæ ministerium patri de liberis consulatus imposuit, et, qui spectator erat amovendus, eum ipsum fortuna exactorem supplicii dedit. Stabant deligati ad palum nobilissimi juvenes; sed à cæteris, velut ab ignotis capitibus, consulis liberi omnium in se averterant oculos, miserebatque non pœnæ magis homines, quàm sceleris, quo pœnam meriti essent; illos, eo potissimùm anno patriam liberatam, patrem liberatorem, consulatum ortum ex domo Junia, Patres, plebem, quicquid Deorum hominumque Romanorum esset, induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exsuli, proderent. Consules in sedem processere suam; missique lictores ad sumendum supplicium nudatos virgis cædunt, securique feriunt; quum inter omne tempus pater, vultusque, et os ejus, spectaculo esset, eminente animo patrio inter publicæ pœnæ ministerium. Secundum pœnam nocentium, ut in utramque partem arcendis sceleribus exemplum nobile esset, præmium indici, pecunia ex ærario, libertas et civitas, data. Ille primûm dicitur vindictâ liberatus: quidam vindictæ quoque nomen 1 firma.

tractum ab illo putant; Vindicio ipsi nomen fuissé. Post illum observatum, ut, qui ita liberati essent, in civitatem accepti viderentur.

VI. His, sicut acta erant, nunciatis, incensus Tarquinius non dolore solùm tantæ ad irritum cadentis spei, sed etiam odio iraque, postquam dolo viam obseptam vidit, bellum apertè moliendum ratus, circumire supplex Etruriæ urbes: orare maximè Vejentes Tarquiniensesque, ne 'se ortum, ejusdem sanguinis, extorrem egentem ex tantó ' modo regno, cum liberis adolescentibus ante oculos suos 'perire sinerent, Alios peregrè in regnum Romam accitos; se regem, augentem bello Romanum imperium, à 'proximis scelerata conjuratione pulsum; eos inter se, quia nemo unus satis dignus regno visus sit, partes regni rapu'isse; bona sua diripienda populo dedisse, ne quis expers 'sceleris esset. Patriam se regnumque suum repetere, et 'persequi ingratos cives velle. Ferrent opem, adjuvarent; *suas quoque veteres injurias ultum irent, toties cæsas le'giones, agrum ademptum.' Hæc moverunt Vejentes; ac pro se quisque, Romano saltem duce, ignominias demendas, belloque amissa repetenda, minaciter fremunt. Tar quinienses nomen ac cognatio movet; pulchrum videbatur, suos Romæ regnare. Ita duo duarum civitatum exercitus, ad repetendum regnum belloque persequendos Romanos, secuti Tarquinium. Postquam in agrum Romanum ventum est, obviam hosti consules eunt. Valerius quadrato agmine peditem ducit: Brutus ad explorandum cum equitatu antecessit. Eodem modo primus eques hostium agminis fuit, (præerat Aruns Tarquinius, filius regis) rex ipse cum legionibus sequebatur. Aruns, ubi ex lictoribus procul consulem esse; deinde jam propiùs ac certiùs facie quoque Brutum cognovit, inflammatus ira, Ille est vir,' inquit, qui nos extorres expulit patria. Ipse, en, ille, 'nostris decoratus insignibus, magnificè incedit. Dii re

'gum ultores adeste.' Concitat calcaribus equum, atque in ipsum infestus consulem dirigit. Sensit in se iri Brutus. Decorum erat tum ipsis capessere pugnam ducibus; avidè itaque se certamini offert; adeòque infestis animis concurrerunt, neuter, dum hostem vulneraret, sui protegendi corporis memor, ut, contrario ictu per parmam uterque transfixus, duabus hærentes hastis moribundi ex equis lapsi

sint; simul et cætera equestris pugna cœpit; neque ita multò post et pedites superveniunt. Ibi varia victoria, et velut æquo Marte pugnatum est; dextra utrinque cornua vicere, læva superata. Vejentes, vinci ab Romano milite assueti, fusi fugatique1. Tarquiniensis, novus hostis, non stetit solùm, sed etiam ab sua parte Romanum pepulit.

VII. Ita quum pugnatum esset, tantus terror Tarquinium atque Etruscos incessit, ut, omissa irrita re, nocte ambo exercitus, Vejens Tarquiniensisque, suas quisque abirent domos. Adjiciunt miracula huic pugnæ; silentio proximæ noctis ex silva Arsia ingentem editam vocem; Silvani vocem eam creditam; hæc dicta, Uno plus Etruscorum cecidisse in acie; vincere bello Romanum.' Ita certè inde abiere Romani, ut victores; Etrusci pro victis. Nam, postquam illuxit, nec quisquam hostium in conspectu erat, P. Valerius consul spolia legit, triumphansque inde Romam rediit; college funus, quanto tum potuit apparatu, fecit; sed multò majus morti decus publica fuit moestitia, eò ante omnia insignis, quia matronæ annum, ut parentem, eum luxerunt, quòd tam acer ultor violate pudicitiæ fuisset. Consuli deinde, qui superfuerat, ut sunt mutabiles vulgi animi, ex favore non invidia modò, sed suspicio etiam cum atroci crimine, orta. Regnum eum affectare, fama ferebat; quia nec collegam subrogaverat in locum Bruti, et ædificabat in summa Velia; ibi alto atque munito loco arcem inexpugnabilem fore. Hæc dicta vulgo creditaque quum indignitate angerent consulis animum, vocato ad consilium populo, summissis fascibus in concionem 2 ascendit. Gratum id multitudini spectacu lum fuit; summissa sibi esse imperii insignia; confessionemque factam, populi, quàm consulis, majestatem vimque majorem esse. Ubi audire jussi, consul laudare fortunam collega, quòd, liberata patria, in summo honore, pro republica dimicans, matura gloria, nec dum se ver❝tente in invidiam, mortem occubuisset; se superstitem glo⚫riæ suæ ad crimen atque invidiam superesse; ex liberatore patriæ ad Aquillios se Vitelliosque recidisse. Nunquamne ergo,' inquit, ulla adeò à vobis spectata virtus erit, ut suspicione violari nequeat? Ego me, illum acerrimum regum hostem, ipsum cupiditatis regni crimen subi1 sunt add. 2-escendit. 3 se del.